„Byt kształtuje świadomość”. Marks miał trochę racji - rzecz o „rewolucji julek”

Karol Marks stwierdził kiedyś, że to „byt kształtuje świadomość”. I miał trochę racji.  Ale tylko trochę, bo to działa też w drugą stronę. Mniejsza jednak o to. W poniższym artykule pragnę podzielić się jedynie garścią przemyśleń nt. genezy „rewolucji julek” - dlaczego warunki w jakich żyje i została wychowana pewna część młodzieży (będąca rewolucyjną siłą napędową), doprowadziły do jej wyjścia na ulice. Dlaczego julki i oskarki, mające dotychczas wszystko w nosie, stwierdziły, że trzeba ruszyć na „wojnę” o aborcję.

W tym przypadku kluczowa była chyba zmiana materialnych warunków życia, która dokonała się szerzej na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci (społeczeństwo przemysłowe, rozwój miast), a węziej ostatnich dwóch dekad (internet, media społecznościowe). Człowieka oderwano od życia realnego, gdzie jego wybory miały znaczenie fundamentalne i zamknięto go w miejskich klatkach, a później także klatkach wirtualnych, gdzie niemal wszystko siłą rzeczy sprowadzone jest do logiki komercyjnej, gdzie rak konsumpcjonizmu ma świetne warunki do rozwoju – wszak, żeby przeżyć potrzeba jedynie pójść do sklepu tego czy innego rodzaju (lub wpisać odpowiedni link) i zakupić cokolwiek jest nam potrzebne, od jedzenia po rozrywkę. Coraz częściej tak podstawowa czyność jak chociażby przygotowanie posiłku jest pracą zbyt uciążliwą, dużo łatwiejsze jest przecież wykonanie telefonu (bo krótki spacer może być zbyt męczący) do pobliskiej restauracji...

Wielkomiejskie życie, którym dzięki internetowi żyją także ludzie poza Warszawą czy Krakowem, w oderwaniu od kontaktu z naturą - pozwalającym łatwiej uchwycić jakość zjawisk niż ich ilość - prowadzi do degeneracji ducha. Tajemniczość przyrody pobudza do stawiania pytań o „istotę” rzeczy, życie w zabetonowanym świecie przetworzonym przez człowieka powoduje mechaniczny, „ilościowy” do niego stosunek. Zamiast badań nad „istotą” próbuje się wykrywać „prawa” natury, pojmowane na wzór twierdzeń matematycznych. Bo w miastach wszystko jest racjonalne - wieżowce powstają dzięki stworzeniu skomplikowanych planów przez inżynierów, tramwaje przyjeżdżają i odjeżdżają wedle określonego rozkładu jazdy... Prawie nikt nie zauważa, że przez wszędobylskie latarnie nie widać niemal gwiazd. W tym wszystkim nie ma miejsca na zadanie tego podstawowego pytania - kim ja jestem i po co właściwie żyję? Maszyna działa sprawnie, my jesteśmy jej częścią, system miejsca na rozmyślanie nie przewidział.

„Większość mężczyzn wiedzie życie cichej rozpaczy” - pisał w XIX wieku w swoim słynnym „Walden” Henry David Thoreau. Przekonywał, że ogromne, zatłoczone, naszpikowane technologią, oddalone od natury miasta nie sprzyjają szlachetnemu życiu. Rozwój technologicznego biznesu, w interesie którego była sprzedaż kolejnych udogodnień, spowodował zanik okazji do zmagania się z rzeczywistością. Nie tak dawno temu, żeby dostać się do sąsiedniego miasta trzeba było zadbać o cały szereg detali związanych np. z przygotowaniem konia do podróży, a także znosić znaczne niewygody przez dłuższy czas. Dziś podróż z Rzeszowa do Warszawy wymaga jedynie zakupu biletu w kasie. Żeby mieć co jeść nie trzeba orać, siać, zbierać z pola, nie trzeba szlifować swoich umiejętności łowieckich czy hodowlanych. Największym polowaniem będzie spacer do pobliskiego spożywczaka. Współczesna rzeczywistość zwyczajnie kastruje mężczyzn.

Podobnie odrealnione jest życie współczesnych kobiet. Dla przykładu - to kobieta jest przez naturę zobligowana do rozsądnego doboru swoich partnerów seksualnych. To ona więcej ryzykuje podczas stosunku seksualnego, to ona dziecko będzie nosiła przez 9 miesięcy pod swoim sercem, to ona w tym czasie potrzebuje opieki. Potomstwo jednak w systemie kapitalistycznym, w który w pewnej chwili wprzęgnięto na masową skalę także kobiety, powoduje zastój w produkcji i zwrócenie lojalności pracownika w innym kierunku niż firma. Dlatego jest zasadniczo niepożądane (nowi pracownicy przyjadą z Afryki albo Azji). Kiedyś dzieci były gwarantem ekonomicznego przetrwania podstawowej komórki społecznej - rodziny. To one pracowały w polu, nie jacyś najemnicy o ciemniejszym kolorze skóry lub wschodnim akcencie. Dziś stanowią jedynie finansowe obciążenie i żeby znaleźć ekonomiczne uzasadnienie jego posiadania naprawdę potrzeba byłoby bardzo kreatywnej księgowości. Kapitalistyczna „baza” z czasem ukształtowała więc liberalną „nadbudowę”, która zaczęła wpajać młodym kobietom, że ich „wolnością” jest zupełnie dowolny dobór partnerów seksualnych, a w razie „wpadki” - zabicie jej owocu, dziecka - i pozbycie się w ten sposób „problemu”. Łatwe życie wymaga pewnych poświęceń. W tym wypadku zupełnego wyprania z moralności i wyzbycia się wysiłku związanego z... myśleniem.

CZYTAJ TAKŻE: Rośnie pokolenie meneli, które nie potrafi powiedzieć zdania bez przekleństwa i wspomnienia o seksie

Gdy rzeczywistość nie krzyczy do człowieka „ŻYJ”, to uruchamia się u niego w końcu syndrom „Piotrusia Pana”, czy jak zauważył Ryszard Kantor, cofa się rzeczywistość realna na rzecz rzeczywistości ludycznej (zabawowej). To całkiem normalne, że w większości przypadków nie będąc zmuszanym do jakiegokolwiek poświęcenia będziemy pogrążali się w hedonizmie. A gdy człowiek żyje na pół gwizdka musi jakoś tę pustkę wypełnić – wcześniej była to po prostu zabawa i rozrywka, później np. irracjonalny, paniczny strach przed koronawirusem, zapewniający zastrzyk adrenaliny w pustym życiu - niektórzy uczynili z tego wręcz styl bycia. Teraz wchodzi to na kolejny poziom – walki o jakiś wyższy cel. Budowanie totemu, wokół którego zgromadzą się wielkomiejskie zombie to naturalna kolej rzeczy. To jest część postnowoczesnej rzeczywistości, z daleko idącym rozerwaniem pracy, jej produktu, celowości i kapitału – robiąc w korpo zazwyczaj pracujemy dla faceta siedzącego w wieżowcu za oceanem, a na pewno nie dla „swoich”, na pewno też nie pracujemy na większą chwałę Bożą. Wykonujemy głównie odtwórcze prace usługowe, a realne przedmioty, z których korzystamy na co dzień robią dla nas dzieci w Bangladeszu. Jesteśmy maleńką częscią maszyny, która nawet nie wie do czego służy i chce w pewnej chwili po prostu poczuć się ważna - dlatego bawi się w „rewolucję” inspirowaną przez wielki kapitał, aby dalej odpowiednio rzeźbić nadudowę.

„Człowiek, który powinien być panem i celem produkcji, stał się jej niewolnikiem. Czynnik ludzki w życiu gospodarczym stał się zależnym od czynnika rzeczowego, martwego. Praca żywego człowieka stała się zależną od warsztatu pracy i środków produkcji, te zaś od pieniądza. Człowiek pracujący stał się zależny od człowieka, rozporządzającego warsztatem, ten zaś od kapitalisty, czyli od człowieka, posiadającego pieniądz. A ponieważ posiadacz pieniądza dziś przeważnie jest bezosobowy, czyli anonimowy, ostatecznie wszyscy: robotnicy, kierownicy produkcji, przedsiębiorcy i właściciele dostali się pod względne panowanie mamony. Coraz to więcej życie gospodarcze mechanizuje się. Coraz to więcej znikają ludzkie, duchowe węzły między czynnikami produkcji. Duszy robotnika dziś nic nie wiąże z warsztatem pracy i jego kierownikami albo właścicielami. Nawet jego własna praca, choć nierozwiązalnie złączona z jego osobą stała mu się jakby obca i wskutek tego jej nienawidzi. To samo, choć nie w tym samym stopniu można powiedzieć o przedsiębiorcach lub kierownikach produkcji. Nawet gdy są właścicielami warsztatów pracy, dziś już nie są w tej mierze, co dawniej, związani z nimi i z robotnikami; bo są zbyt zależni od kapitału finansowego. A już sam kapitał czysto finansowy, od którego wszystko i wszyscy są zależni: i robotnicy, i kierownicy, i warsztat pracy, i miejscowość, gdzie ludzie i warsztat pracy się znajdują, nie interesuje się i nie może się interesować ani ludźmi, ani rzeczami, ani krajem; krajem tym mniej, im więcej kapitał staje się międzynarodowym, im częściej obcy kapitał wkracza w gospodarstwo krajowe” - pisał biskup Kubina. Kapitał w głębokim poważaniu ma człowieka i jego szczęście. Kapitał chce zysku. Tylko tyle. Dlatego finansuje wszelkie szkodliwe ideologie. Pogubiony życiowo człowiek to mobilniejszy i elastyczniejszy pracownik.

Jak zauważył Jan Mosdrof, w ostatecznym rozrachunku każda praca jest odciskaniem swego ducha w tworzywie materii. Kluczowy jest przy tym nie stopień materialności tworzywa, ale stopień psychicznego stosunku twórcy do przedmiotu tworzonego, stopień wysiłku duchowego w realizowaniu wartości kulturalnych. I dlatego np. praca osadnika, karczującego prasłowiańską puszczę pod uprawę była pewnym - i to dość wysokim - gatunkiem twórczości. Zaś wpisywanie kolejnych wartości do tabelek Excela przy biurku w wieżowcu międzynarodowej korporacji reprezentuje jedynie wytwórczość, niespecjalnie ludzkiego ducha wzbogacając.

Co robić, jak żyć

„Rozwiązanie większości bardzo trudnych problemów nędzy leży w popieraniu rozwoju cywilizacji pracy. Praca w pewnym stopniu stanowi klucz całej kwestii społecznej. A zatem w dążeniu do wolności należy na pierwszym miejscu podjąć działalność wyzwoleńczą w dziedzinie pracy” – pisał kard. Ratzinger w „Instrukcji o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu”. Fakt ekonomicznej kolonizacji Zachodu, a tym samym nas, przez ponadnarodowe korporacje-molochy to podstawa tragedii naszych czasów. Jaka może być odpowiedź? Ten świat ma za duże możliwości adaptacyjne, żeby zmienić go „od środka”. Trzeba wyjść niejako poza jego ramy, stworzyć coś w stylu metapolitycznego społeczeństwa równoległego, funkcjonującego wedle swoich zasad (taka niefizyczna „amiszyzacja”), do którego będą zapraszane kolejne julki i oskarki (zob. szerzej: „Rewolta przeciw współczesnemu światu”). I z tych pozycji dopiero robić wypady na zewnątrz – pracować w instytucjach państwowych, mediach itd. Na poziomie władzy trzeba dążyć do cofnięcia globalizacji w sferze ekonomicznej przez maksymalne skrócenie (w graniach opłacalności) łańcucha dostaw, co miałoby także ozdrowieńczy wpływ tożsamościowy. To mogłoby być jedno z działań  (obok np. dążenia do jak najszerszego uwłaszczenia Polaków - rozbudowa klasy średniej i ochrona jej przed pauperyzacją) podjętych w dziedzinie materialnej w walce z człowiekiem wykorzenionym (zob. szerzej: „Pełnia tożsamości”). Polacy kupowaliby polskie produkty produkowane w miejscowościach, do których mogą dostać się maksymalnie w kilka godzin. Kiedyś zakłady pracy definiowały w pewnym stopniu tożsamość - np. w moim Radomiu naszą dumą był Łucznik, w którym pracowało wielu mieszkańców miasta. Kiedyś „czerwony Radom”, miasto robotnicze, przemysłowe, nierozerwalnie z tym związane - dziś straciło swoją tożsamość. Ni to ośrodek turystyczny, ni produkcyjny. Ot, miejsce jakich w Polsce wiele. Tyle, że moje.

Oprócz wytworzenia odpowiedniej gleby, potrzeba też siewcy, który zasieje na niej Prawdę. Kościół instytucjonalny w Polsce dziś jest chyba największym wrogiem Kościoła – jego miałkość nie krzyczy do młodego człowieka „ŻYJ”, nie zapewnia prawdziwego buntu przeciwko współczesności, walki z nudą naszej rzeczywistości. Coraz częściej zaprzęga się w logikę komerycjną, Boga próbując przedstawiać na YouTube obok filmików z kotkami czy gwiazdek pop kręcących gołymi tyłkami na teledyskach swoich tandetnych piosenek. Carl Schmitt słusznie zauważył: „Jeżeli wieczne lampki na wszystkich katolickich ołtarzach zasilane będą prądem z tej samej elektrowni co wszystkie teatry i knajpki w mieście, wówczas również katolicyzm stanie się względnie zrozumiałym i normalnym elementem świata podporządkowanego ekonomii”. To właśnie się dzieje. Religia została przez naszych kapłanów (generalizuję, wiem) zbanalizowana. Dlatego tak potrzebny jest dziś Kościół – wspólnota wiernych – który faktycznie przyniesie odrodzenie. Wracamy powoli do pierwszych lat chrześcijaństwa, potrzeby realnego kontaktu z drugim człowiekiem i zdrowego fanatyzmu nakręcanego w mniejszych grupach, które wyrwały się ze świata, a nie przyszły z potrzeby bycia poklepanymi po plecach.

Na Zachodzie wydaje się, że kluczowe w nadchodzącym czasie będą tożsamości etno-religijne, co zresztą widać już na ulicach np. Wiednia czy na uczelniach, gdzie ludzie segregują się właśnie wedle tego klucza. Podstawa podziału to etniczność i co najwyżej religia jest czynnikiem umożliwiającym bezkonfliktowe mieszanie się poszczególnych grup. Europa Środkowa i Wschodnia to jednak zupełnie inna rzeczywistość, tu nie ma dużych, zupełnie obcych etnicznie i religijnie mniejszości, więc tożsamości narodowe w tym regionie wciąż będą zapewne odgrywały kluczową rolę. I to jest nasza szansa na budowę Imperium, opartego o nową jakość cywilizacyjną (zob. szerzej: „Rozdarci między Wschodem a Zachodem”). „Istnieje głęboka i pełna odpowiedzialności konieczność wywołania w kulturze polskiej – a dziś przynajmniej przygotowania, jeśli nie wywołania – jakiegoś wielkiego, szerokiego, ogarniającego cały naród ruchu kulturalnego, który związałby ze sobą te dwa momenty polskiej rewolucji – mit o imperium i realistyczną, odważną wizję rzeczywistości otaczającej nas – i który byłby ruchem posuwania się po tej wielkiej drodze historycznej od tego, co realnie istnieje, ku temu, co być musi” - pisał Andrzej Trzebiński. Idea Imperium, budowy własnej drogi między Wschodem a Zachodem, może być czymś, co zjednoczy Polaków, da im poczucie własnej wyjątkowości i natchnie do... życia, będąc celem dużo wyższym i poważniejszym niż aborcyjna „wolność”. Wydaje się, że jest to całkiem atrakcyjna wizja, mit, który może napędzać młodego pokolenie poszukujące jakiegoś sensu życia, niekoniecznie odwiedzające zbyt często kościół. Pierwszy krok do jego odżycia i rozpoczęcia poszukiwania sensu. Trzeba tylko śmiałości jej przedstawienia i zrzucenia neokolonialnych łańcuchów, krępujących wciąż nasze myślenie. Trzeba dobry pasterzy, ktorzy powiodą trzodę na urodzajne pastwiska... Oczywiście niektórzy będą na tę wizję pluć. I o to chodzi! Skończymy rozmawiać o gejach czy futerkowcach, a zaczniemy tłuc się na zupełnie innym poziomie. Wyższym poziomie. Poziomie wielkich słów, haseł, idei. Jakość sporu, choćby prowadzonego podłymi słowami, wzrośnie. Trzeba tylko odwagi i autentyczności.